تجویز نسخه ی ورزشی برای افراد مبتلا به دیابت

 دیابت بامزه  یک بیماری مزمن است که مشخصه ی آن تنظیم ضعیف مقدار قند درسرم است. دو نوع اصلی این بیماری عبارتند از دیابت نوع 1 (وابسته به انسولین ) و دیابت نوع 2 که قبلاً به آن دیابت غیر وابسته به انسولین نیز می گفتند.

دیابت نوع یک ، اختلالی اتوایمیون است که در آن فقدان نسبی یا کامل انسولین بوقوع می پیوندد و درمان  استاندارد آن جایگزینی انسولین با تزریق است.

دیابت نوع 2 که شایع ترین فرم این بیماری است درنتیجه ی کاهش حساسیت به انسولین وافزایش تولید انسولین حادث می شود. سولفونیل اوره ی خوراکی، بیگوانیدها، انسولین و برخی فورمولاسیونهای جدید برای درمان آن بکار گرفته می شود.

بیماران مبتلا به دیابت با مزه از انجام ورزش منظم فواید زیادی کسب می کنند. یکی از  چالش های اصلی، نوع برنامه ی ورزشی است که برای این بیماران و دو زیر گروه اصلی از آنها توصیه می شود.

تنظیم مقدار کالری مصرفی (غذا) و داروها یا انسولین دراین بیماران بسیار ضروری است  باید به عوارض پیش بینی نشده ی این بیماری نظیر افزایش یا کاهش قند خون بعد از انجام ورزش توجه کرد و طرحی را برای مقابله با این مشکلات درنظر داشت.

قبل از انجام هر برنامه ی ورزشی بیماران باید درک کاملی از فرآیند بیماریشان وکنترل مناسب قند خون داشته باشند.

 خطر ابتلا به بیماریهای قبلی درافراد مبتلا به دیابت با مزه 2 تا 3 برابر افراد غیر دیابتی است برای افرادی که بیش از 25 سال است به دیابت مبتلا هستند و سن آنها 35 سال با بالاتر است قبل از هر گونه برنامه ریزی ورزشی باید آزمایش استرس ورزش انجام شود.

ورزش دربیماران مبتلا به دیابت نوع 1

 در این مقاله فرصت کافی برای درک متابولیسم قند دراین بیماران وجود ندارد اما درک این موضوع بسیار مهم است. تغییرات متابولیسم قند دربیماران وابسته به انسولین به میزان انسولین تجویز شده ، کنترل متابولیکی قبلی، وجود یا عدم وجود اختلال اتونومیک و میزان  کالری مصرفی ارتباط دارد.

برای افرادی که کنترل خوبی بر مقدار قند خون خود دارند انجام 30 تا 45 دقیقه ورزش  ایروبیک مداوم بدون بروز هیچ عارضه ای پیشنهاد می شود.

دکتر skylerو همکارانش معتقدند مقدار قندخون قبل از غذا 60 تا 130 میلی گرم  در دسی لیتر و بعد از غذا 140 تا 180 و دو ساعت  بعد از غذا 120 تا 150 میلی گرم در دسی لیتر ، به معنای کنترل خوب قند خون است . اگر انسولین 1 تا 2 ساعت قبل از ورزش تزریق شود ممکن است افت قند خون درهنگام انجام ورزش مشاهده شود. بر خلاف افراد غیر دیابتی ، مبتلایان به دیابت نوع 1 قادر به تنظیم مقدار انسولین موجود در سرم خود در حین ورزش  نیستند. در فرد سالم چنانچه شدت انجام ورزش بیشتر شود نیاز به انسولین کمتر و نیاز به هورمون تنظیم   کننده ی مقابل انسولین افزایش می یابد. درافراد دیابتی بعد از انجام ورزش ثابت ماندن مقدار انسولین موجب افزایش جذب قند در بافت های محیطی می شود، از سوی دیگر ممانعت از ساخته شدن قند جدید(گلوکونئوجنز) و جلوگیری از تجزیه ی گلیگوژن می تواند موجب بروز هیپوگلایسمی شود. علایم هیپوگلایسمی شامل تغییراتی دربینایی، احساس خستگی ، گرسنگی بیش از حد، افزایش ضربان قلب، سردرد، تعریق و لرزش است.

هایپرگلایسمییا افزایش قندخون درافراد دیابتی که به ورزش می پردازند ممکن است اتفاق افتد این حالت درصورت کاهش دوز انسولین قبل از شروع ورزش ممکن است اتفاق افتد دراین  حالت لیپولیز، گلوکزنئوجنز و گلیکوژنولیز فعال می شود و قبل از ورزش مقدار زیادی قند وارد خون می شود وممکن است شخص مستعد ورود  به مرحله ی کتواسیدوز شود. برای هر فرد میزان انسولین خاصی برای درمان این حالت باید تزریق گردد.

 دربیمارانی که تا به حال ورزش نمی کردند و برنامه های بسیار سبک  ورزشی دارند غالباً نیازی به تنظیم دقیق انسولین نیست اما اگر تمرینات شدید ورزشی را انجام می دهند، دوزانسولین آنها باید  توسط پزشک 20 تا 50 درصد کاهش یابد. راه حل دیگر کاهش مقدار انسولینی است که قله ی اثر آن دقیقاً در زمان انجام ورزش واقع می شود. بهترین محل برای تزریق انسولین ناحیه ی شکم  است بیماران باید از تزریق انسولین در پاها و دستها پرهیز کنند زیرا درهنگام ورزش جریان  خون در پاها یا دستها افزایش می یابد وسرعت جذب انسولین بالا می رود واحتمال بروزهیپوگلایسمی بالا می رود .

 جدول زیر راهنمای بسیار خوبی برای جلوگیری از هیپوگلایسمی یا هایپرگلایسمی  قبل ، هنگام و بعد از ورزش است.

قبل از ورزش:

 شدت و مدت زمان ورزش و میزان  مصرف انرژی را در طی این مدت تخمین  بزنید  این کار توسط کارشناس ورزش انجام گردد.

یک تا 3 ساعت قبل از انجام ورزش یک وعده غذا میل کنید.

انسولین :

انسولین  را بیش از یک ساعت قبل از ورزش تزریق کنید.

انسولین را در ناحیه ی شکم تزریق کنید و از تزریق آن در دست یا پا بپرهیزید مقدار انسولینی را که قله ی اثر آن درمدت ورزش می افتد کاهش دهید (با پزشکتان  مشورت کنید ممکن است نیازی به این کار نباشد).

ارزیابی کنترل متابولیکی:

 اگر مقدار قند خون شما کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر باشد قبل از ورزش یک میان وعده میل کنید.

اگر قند خونتان بیش از 250 میلی گرم دردسی لیتر باشد یا کتون سرمی شما مثبت باشد، انجام ورزش را به تآخیر بیاندازید.

هنگام ورزش:

 کالری کمکی با استفاده از کربوهیدرات (30 تا 40 گرم برای بالغین و 15 تا 25 گرم برای کودکان) هر 30 دقیقه درهنگام ورزشهای طولانی وشدید.

آب از دست رفته ی بدن را با نوشیدن آب ساده جایگزین کنید.

درحین ورزش های طولانی مقدار قند خون خود را اندازه گیری کنید.

بعد از ورزش

مقدار قند خون خود را بعد از ورزش اندازه گیری کنید، بخصوص اگر ورزشی را که درانجام داده اید  قبلاً انجام نداده باشید.

در طی 12 تا 24 ساعت بعد از ورزش با توجه به شدت ومدت زمان ورزش مصرف کالری  خود را با هماهنگی یک کارشناس تغذیه افزایش دهید.

مقدار انسولینی را که قله ی اثر آن در غروب یا شب بعد از ورزش می افتد بر اساس مدت زمان و شدت ورزش با مشورت پزشک کاهش دهید، ممکن است نیازی به انجام این کار وجود نداشته باشد.

ورزش در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2          

ورزش فاکتور بسیار قابل توجهی درکنترل هایپرگلایسمی در بیماران دیابتی است. ورزش سبب بهبود حساسیت بافت های محیطی به انسولین ، افزایش اتصال انسولین به رسپتورهایش و کاهش وزن می شود. این تأثیرات چنانچه انجام ورزش برای بیش از 3 روز متوقف شود از دست خواهد رفت . هیپوگلایسمی درافراد مبتلا به دیابت نوع 2 به دلیل افزایش تولید انسولین اتفاق نمی افتد. بیمارانی که  از داروهای سولفونیل اوره استفاده می کنند ممکن است در هنگام انجام ورزش درمعرض خطر افت قند خون قرار گیرند به همین علت به آنها توصیه می شود قبل از شروع ورزش یک میان وعده ی کوچک برای  کاهش خطر هیپوگلایسمی مصرف کنند.

 عوارض

 بیماران دیابتی درمعرض خطرات بیشتری نسبت به افراد غیر دیابتی هستند، نوروپاتی اتونوم (افت ضربان خون و افت فشار خون ارتواستاتیک) ، بیماری ماکرووسکولار  (زخم پا، تغییرات و گرفتگی عروق و آنژین ) و بیماریهای میکرووسکولار  (خونریزی شبکیه و افزایش دفع پروتئین در ادرار به علت نارسایی کلیوی) درافراد مبتلا به دیابت بسیار زیاد مشاهده می شود. بیمارانی که به چنین عوارضی مبتلا هستند  باید از انجام فعالیت های ورزشی که سبب وخیم شدن بیماریشان می شود، بپرهیزند.

برای مثال بیمارانی که به نوروپاتی محیطی مبتلا هستند ترجیحاً بهتر است به جای دویدن به دوچرخه سواری بپردازند. فواید انجام ورزش هنوز بر خطرات آن توفق دارد .

بیماران باید از تأثیر یک برنامه ی ورزشی خاص بر فرآیند بیماریشان آگاه شوند. برای این کار از آموزگاران دیابت کمک بگیرید. رژیم غذایی و تنظیم داروها برای ایمنی بیمار در حین برنامه ی ورزشی بسیار مهم است که حتماً با مشورت پزشک و کارشناس تغذیه باید صورت گیرد.

منبع:

  How to Write an ExercisePrescription

1-American College of Sports Medicine

2-American Heart Association